Zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych
Zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych stanowi jeden ze środków ochrony przysługujących poszkodowanemu w przypadku naruszenia jego dóbr osobistych. Kluczowa w kontekście dalszych rozważań okazuje się regulacja ustawowa, zgodnie z treścią art. 24 § 1 KC, „ten czyje dobro osobiste zostaje zagrożone, [bądź naruszone] cudzym działaniem (…) na zasadach przewidzianych w kodeksie może żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny”.
Ponadto art. 448 KC stanowi, że „w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia”.
Zatem jakie są przesłanki dochodzenia roszczeń o zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych? Tymi elementami są zawinione, bezprawne działanie sprawcy oraz krzywda, jaką doznała osoba czyjej dobra osobiste został naruszone. Zatem każde bezprawne działanie sprawcy, który chociażby poprzez swoje niedbalstwo naruszył cudze dobra osobiste, skutkiem czego ta osoba doznała krzywdy, może stanowić podstawę do żądania zapłaty tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych. Praktyka orzecznicza ostatnich lat dowodzi, że potencjalnym naruszycielem dóbr o szczególnej, prawnej doniosłości może być zarówno sprawca w wypadku komunikacyjnym, jak i ten, kto zmusza daną osobę do określonego zachowania, np. sprzeczną z prawem decyzją administracyjną (vide: Wyrok SN z dnia 15 czerwca 2005 r., IV CK 805/04, Lex nr 177221), jak i pracodawca, który nie wywiązuje się z powierzonych mu obowiązków (vide: Wyrok SN z dnia 7 lutego 2006 r., I PK 272/05, Mon. Pr. Pr. 2006, nr 3, s. 118). Ponadto przypadki bezzasadnych pomówień, dostarczania fałszywych dowodów w toku postępowania sądowego, również będą stanowiły naruszenie dóbr osobistych.
Już na tym etapie warto zadać sobie pytanie o kryteria, jakimi kieruje się sąd w zakresie zasądzania konkretnych kwot. Trudności przysparza zarówno uchwycenie istoty uszczerbku w sferze niemajątkowej, jak i opis zjawisk świata wewnętrznego w oparciu o kryteria ekonomiczne. Takim kryterium jest na pewno zakres cierpień fizycznych i psychicznych, który bywa definiowany w oparciu o intensywność ujemnych doznań, sam okres ich trwania, jak i następstwa związane z pogorszeniem stanu zdrowia, zarówno te teraźniejsze, jak i mogące ujawnić się w przyszłości. (vide: Wyrok SN z dnia 29 września 2004 r., II CK 531/03, niepubl.). W orzecznictwie ugruntowało się przekonanie, że zadośćuczynienie powinno spełniać funkcję kompensacyjną, czyli rekompensować wszelkiego rodzaju następstwa wynikłe z naruszenia dobra osobistego, przy czym zarówno rozmiar krzywdy, jak i wielkość należnej z tego tytułu sumy pieniężnej nie są tożsame z ustalonym stopniem utraty zdrowia, jednak jest on jednym z kluczowych elementów, które należy wziąc pod uwagę. (vide: Wyrok SN z dnia 5 października 2005 r., I PK 47/05, Mon. Pr. Pr. 2006, nr 4, s. 208).
Nieraz poszkodowany nie jest zainteresowany uzyskaniem korzyści majątkowej związanej z uwzględnieniem pozwu, a za wystarczającą formę kompensaty uznaje zapłatę odpowiedniej sumy na wskazany przez siebie cel społeczny. W literaturze wskazuje się jednak na uzupełniający charakter tego roszczenia, które jest niezależne od innych znanych ustawie środków ochrony. (vide: Wyrok SN w Poznaniu z 11 stycznia 2007 r., I ACa 833/06, niepubl.). Zatem w przypadku naruszenia dóbr osobistych można żądać zarówno zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych, jak zapłaty na określony cel społeczny. Jednak należy pamiętać, że w przypadku żądania zapłaty na cel społeczny przesłanką do zasądzenia tej kwoty jest wina kwalifikowana pozwanego, natomiast w przypadku żądania zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych wystarczy wykazać jakakolwiek postać winy, nawet niedbalstwo. Dlatego z procesowego punktu widzenia żądanie zadośćuczynienia za naruszenia dóbr osobistych jest żądaniem, które jest zdecydowanie łatwiej udowodnić.
Pamiętajmy, że to do nas należy wybór adekwatnego do rozmiaru naruszeń środka ochrony. Co więcej, występując o kompensatę doznanej krzywdy nie musimy już wykazywać bezprawności dokonanego naruszenia, gdyż ciężar dowodzenia w tym zakresie został przerzucony na sprawcę zawinionego działania. Należy także pamiętać, że poszkodowany obok zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych, można żądać także z tego tytułu odszkodowania.
Autor artykułu
Anna Paluszkiewicz – Prawnik
Zobacz także: