Rękojmia za wady fizyczne rzeczy – czyli reklamacja w praktyce sądowej

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy to zgodnie z obowiązującymi przepisami odpowiedzialność sprzedawcy względem kupującego za istnienie wad fizycznych lub prawnych na rzeczy sprzedanej (inaczej niezgodność rzeczy sprzedanej z umową). Rękojmia stanowi zatem prawo ochronne przysługujące kupującemu wobec sprzedającego.

Na czym polega wada fizyczna przedmiotu sprzedaży?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, w szczególności zgodnie z art. 556¹ Kodeksu Cywilnego wada fizyczna rzeczy polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. Jako rzeczy sprzedane, niezgodne z umową wymienić należy rzeczy, które:

1. nie mają właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia – np. aplikacja mobilna zainstalowana w telefonie nie działa;
2. nie mają właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór – np. produkty lecznicze nie mają właściwości opisanych przez pracownika sklepu;
3. nie nadają się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia – np. kupujący poinformował sprzedającego, iż kupuje naczynie celem przyrządzania potraw w wysokiej temperaturze w piekarniku, a naczynie żaroodporne podczas umieszczenie w piekarniku pękło;
4. zostały kupującemu wydane w stanie niezupełnym – np. szczoteczka elektryczna sprzedana została bez ładowarki.

O odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady fizyczne można mówić w przypadku wad, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub wynikły z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy wygasa z upływem 2 lat od dnia wydania rzeczy kupującemu.

Jakie uprawnienia ma konsument w przypadku reklamacji zakupionego towaru?

Jeżeli konsument stwierdzi, że któraś z zawartych w powyższym punkcie przesłanek zostanie spełniona może skorzystać z uprawnień wynikających z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, czyli reklamacji. Reklamacja jest to wyrażenie przez konsumenta niezadowolenia z produktu, niespełnienia oczekiwań, stanu, który nie jest zgodny z oczekiwaniami co do konkretnego przedmiotu lub usługi. W takim przypadku konsument może skorzystać z czterech podstawowych praw:

1. odstąpienie od umowy – w przypadku, gdy wada jest istotna, czyli znacznie utrudnia lub nawet uniemożliwia korzystanie z rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem;
2. żądanie wymiany rzeczy na nową, wolną od wad;
3. naprawę zakupionego towaru, aby można było z niego korzystać zgodnie z przeznaczeniem;
4. obniżenie ceny produktu – żądanie powinno zawiera oznaczenie kwoty, o którą cena za dany produkt ma być obniżona.

Należy pamiętać, że w sytuacji gdy żądania wynikające z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy zgłoszone przez konsumenta były niemożliwe do zrealizowania dla sprzedawcy (np. zaprzestano produkcji określonego towaru w związku z czym niemożliwe jest wymienienie zakupionego produktu na nowy) lub gdyby żądanie kupującego wiązało się ze zbyt wysokimi kosztami (np. kupujący żąda wymiany rzeczy na nową, a uszkodzenie dotyczy tylko jednego elementu o niskiej wartości podlegającego naprawieniu) to przedsiębiorca ma prawo do odmówienia spełnienia takiego żądania. Sprzedawca w takiej sytuacji może zaproponować inne rozwiązanie.

Kiedy odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy może zostać wyłączona lub ograniczona?

Konsument w określonych sytuacjach nie może skorzystać z uprawnień przysługujących mu na mocy Kodeksu Cywilnego w związku z pojawieniem się wad fizycznych rzeczy kupionej. Dotyczy to sytuacji określonych w art. 557 Kodeksu Cywilnego, które wyłączają odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy.

Pierwszą z okoliczności wyłączających odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi jest sytuacja, gdy kupujący w chwili zawarcia umowy (wydania rzeczy) wiedział o wadzie rzeczy, tzn. został poinformowany o tym przez sprzedającego lub miał świadomość, że dana rzecz ma wady fizyczne. Jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 28 listopada 2014 roku, sygn. akt I ACa 1116/14 z treści art. 557 § 1 k.c. nie wynika co do zasady, aby sprzedawca był zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, gdy kupujący mógł i powinien wadę zauważyć. Przeciwnie, z przepisu tego wynika, że aby nastąpił taki skutek kupujący musi o wadzie wiedzieć w chwili zawarcia umowy.

Druga sytuacja dotycząca wyłączenia odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy ma miejsce w sytuacji, gdy zostanie stwierdzone, że rzecz nie ma właściwości wynikających z publicznych zapewnień producenta np. o których konsument dowiedział się z reklamy, a sprzedający tych zapewnień nie zna, ani mimo zachowania należytej staranności nie mógł znać albo nie mogły one mieć wpływu na decyzję kupującego o zawarciu umowy sprzedaży. Odpowiedzialność sprzedawcy jest również wyłączona, gdy przed zawarciem umowy sprzedający poinformował kupującego o tym, że zapewnienia przedstawione w reklamie różnią się od rzeczywistych cech danej rzeczy.

Utrata przez kupującego wobec sprzedawcy uprawnień z tytułu rękojmi nie wyłącza możliwości domagania się od sprzedawcy zaspokojenia roszczeń odszkodowawczych na zasadach ogólnej odpowiedzialności kontraktowej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 sierpnia 2017 roku, sygn. akt I ACa 82/17).

Czy konsument może zrzec się uprawnień z tytułu rękojmi?

Kupujący będący konsumentem nie może skutecznie zrzec się swoich uprawnień z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy względem przedsiębiorcy. Zgodnie z art. 558 § 1 Kodeksu Cywilnego ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności w przypadku, gdy kupującym jest konsument jest dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych. Wprowadzenie takiego zapisu w umowie między przedsiębiorcą, a konsumentem skutkować będzie jego nieważnością.

Czy odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi ma zastosowanie do rzeczy używanych?

W orzecznictwie sądowym powszechnie przyjmuje się, że odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi odnosi się także do rzeczy używanych (wyrok Sądu Najwyższego z 30 czerwca 2021 roku, sygn. akt I NSNc 171/20). Sprzedawca nie ponosi jednak odpowiedzialności za wady fizyczne, będące następstwem używania rzeczy, zgodnie z jej przeznaczeniem. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 listopada 1973 roku, sygn. akt II CR 512/73 wskazał, iż kupujący powinien uwzględnić okoliczności, że upływ czasu i używanie rzeczy, nawet zgodnie z jej przeznaczeniem, może prowadzić do powstania wad rzeczy. W takiej sytuacji nie ma podstaw, aby to sprzedawca przyjął odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady rzeczy związane z upływem czasu lub sposobem używania rzeczy.

Powyższe ma zastosowanie w szczególności w przypadku rzeczy o wysokim stopniu złożoności jak np. samochody lub ich części. Czas używania tego typu rzeczy umożliwia przyjęcie określonego przeciętnego stopnia zużycia. W praktyce może się okazać, że rzecz jest zużyta w większym stopniu, co oznacza wyższe ryzyko kupującego, lub też zużycie jest mniejsze od przewidywanego, co może stanowić z kolei szkodę sprzedawcy.

W przypadku gdy uprawniony z rękojmi wykaże istnienie wady fizycznej, to na sprzedającym spoczywa ciężar dowodu, że powstała ona po przejściu na kupującego niebezpieczeństwa przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy. Jednakże w przypadku rzeczy używanych, biorąc pod uwagę okres eksploatacji rzeczy przez kupującego, stosownie do ogólnych zasad dowodzenia w postępowaniu cywilnym – art. 6 k.c., art. 3 k.p.c. oraz art. 232 k.p.c. to na kupującego przechodzi ciężar dowodu w zakresie wykazania, że wada rzeczy istniała już w chwili wydania rzeczy przez sprzedającego. Ze względu na okres eksploatacji rzeczy, a także okoliczności jej użytkowania nie można wykluczyć, że do uszkodzenia rzeczy dochodzi wyłącznie w wyniku nieprawidłowej eksploatacji rzeczy.

Reasumując: Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy obowiązuje na mocy przepisów Kodeksu Cywilnego. Konsument składając reklamację może skorzystać z przysługujących mu uprawnień takich jak: naprawa zakupionego produktu, wymiana na nowy wolny od wad lub nawet odstąpienia od umowy. To kupujący ma prawo wyboru uprawnienia, z którego zamierza skorzystać.