Renta z polisy OC sprawcy wypadku
Renta z polisy OC sprawcy wypadku przysługuje poszkodowanemu, który wskutek wypadku drogowego utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość. Podstawą prawną tego roszczenia jest art. 444 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 [zwanej dalej: „Kodeksem cywilnym”].
W świetle art. 444 § 2 Kodeksu cywilnego podmiotem zobowiązanym do wypłaty renty na rzecz poszkodowanego w wypadku drogowym będzie zakład ubezpieczeń, w którym sprawca wypadku ma wykupioną polisę OC.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 września 2009 r., sygn. akt II PK 65/09, art. 444 § 2 Kodeksu cywilnego reguluje trzy, oparte na różnych podstawach faktycznych, świadczenia rentowe: z tytułu utraty zdolności do zarobkowania, z tytułu zwiększenia się potrzeb poszkodowanego oraz z tytułu zmniejszenia się jego widoków powodzenia na przyszłość. Każda z wymienionych w tym przepisie podstaw do zasądzenia renty z polisy OC sprawcy wypadku stanowi samoistną przesłankę jej orzeczenia.
W praktyce występują sytuacje, gdzie zaciera się granica między odszkodowaniem jednorazowym należnym w razie naprawienia szkody na osobie, w której uszczerbek majątkowy już nastąpił, a rentą, jako sposobem właściwym dla szkód z odroczonym skutkiem majątkowym. W judykaturze podnosi się, że okolicznością odróżniającą pojęcia odszkodowania z tytułu utraconego zarobku i renty odszkodowawczej powinien być charakter następstw uszkodzenia ciała czy rozstroju zdrowia: jeżeli następstwa są trwałe, poszkodowanemu przysługuje roszczenie o rentę, jeśli są przemijające – przysługuje odszkodowanie w postaci utraconego zarobku [vide: np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 3 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 131/14].
Zgodnie z ugruntowaną linią orzecznictwa przy ustalaniu wysokości renty z polisy OC sprawcy wypadku na rzecz poszkodowanego z tytułu utraty możliwości zarobkowania należy uwzględnić wszelkie dochody uzyskiwane przez niego dotychczas, również nieregularnie (np. dorywczo, z prac zleconych, okresowe premie, świadczenia w naturze), a także te dochody, których uzyskanie w przyszłości było wysoce prawdopodobne zważywszy na naturalny rozwój kariery zawodowej [vide: A. Kidyba (red.) Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część ogólna, wyd. II]. W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych utrwalone jest stanowisko, że renta z art. 444 § 2 Kodeksu cywilnego przysługująca poszkodowanemu, który zachował częściowo zdolność do pracy, powinna odpowiadać różnicy między zarobkami, jakie mógłby osiągać, gdyby nie uległ wypadkowi, a wynagrodzeniem, jakie – w konkretnych warunkach – jest w stanie uzyskać przy wykorzystaniu swej uszczuplonej zdolności do pracy [vide: np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2009 r., sygn. akt V CSK 432/08]. Podkreślenia wymaga, że przyznanie renty z powodu utraty możliwości zarobkowych nie jest uzależnione od tego, czy przed wystąpieniem zdarzenia szkodzącego poszkodowany pracował zarobkowo i czy osiągał z tego tytułu jakieś dochody. Istotne jest natomiast, że do chwili uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia był w stanie taką pracę wykonywać. Stąd też w zasadzie zasądzenia renty może domagać się również bezrobotny, o ile tylko warunki istniejące na rynku pracy uzasadniają z dostatecznym prawdopodobieństwem przypuszczenie, że zdołałby on uzyskać zatrudnienie, gdyby podjął zmierzające w tym kierunku starania. Z drugiej strony, jak wskazał Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 18 lutego 2015 r., sygn. akt I ACa 798/14, przy zasądzaniu renty z polisy OC sprawcy wypadku na mocy art. 444 § 2 Kodeksu cywilnego sąd powinien wziąć pod uwagę postawę wykazywaną przez poszkodowanego w okresie poprzedzającym wyrządzenie mu szkody. Jeżeli bowiem już przez wiele lat przed wystąpieniem zdarzenia szkodzącego poszkodowany, całkowicie wówczas zdolny do pracy, stronił od wykonywania pracy zarobkowej, wątpliwa jest zasadność przyznania mu renty ze względu na to, że uległ nieszczęśliwemu wypadkowi i stracił zdolność do pracy.
Dochodzenie renty z polisy OC sprawcy wypadku możliwe jest w sytuacji, gdy wskutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia zwiększyły się potrzeby poszkodowanego. Ma to miejsce w sytuacji, gdy w konsekwencji odniesionego uszczerbku na zdrowiu zwiększają się koszty utrzymania. Do kosztów takich zaliczają się m.in. wydatki związane z doraźną opieką medyczną, regularnym przyjmowaniem lekarstw czy długotrwałą rehabilitacją. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 lutego 2012 r., sygn. akt V CSK 57/11, renta z art. 444 § 2 Kodeksu cywilnego nie jest to rentą o charakterze socjalnym, a jej dochodzenie związane jest z ustaleniem szkody, pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem sprawczym. Celem zasądzenia renty z polisy OC sprawcy wypadku jest naprawienie szkody, jaką odniósł poszkodowany. Nie oznacza to jednak, że może pokrywać tylko te wydatki, które poszkodowany rzeczywiście poniósł. Dla jej zasądzenia wystarcza bowiem samo istnienie zwiększonych potrzeb, bez względu na to, czy pokrzywdzony poniósł koszt ich pokrycia. Renta przysługuje także w sytuacji, w której opiekę sprawowali nieodpłatnie członkowie rodziny, czy też opiekunka. Sąd zatem nie jest obowiązany do zachowania drobiazgowej dokładności przy obliczaniu renty z tytułu zwiększonych potrzeb, skoro należy się ona bez względu na to, czy rzeczywiście poszkodowany ponosi konkretne wydatki ale dla kwotowego określenia renty niezbędne jest ustalenie zakresu danej potrzeby czy potrzeb jako następstwo czynu niedozwolonego [vide: np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 25 lutego 2015 r., sygn. akt I ACa 784/14].
Podstawą zasądzenia renty z polisy OC sprawcy wypadku jest ponadto zmniejszenie się jego widoków powodzenia na przyszłość. Dotyczy to sytuacji, gdy wskutek wypadku poszkodowany odniósł obrażenia uniemożliwiające mu dalszy rozwój (np. pójście na studia, konieczność przerwania kariery sportowej). W orzecznictwie podnosi się, że poszkodowany, który na skutek doznania uszkodzenia ciała i rozstroju zdrowia w okresie małoletniości nie mógł zdobyć odpowiedniego wykształcenia i zawodu, może domagać się renty z tytułu zmniejszonych widoków powodzenia na przyszłość. W takim przypadku za podstawę określenia renty odszkodowawczej należy z reguły przyjąć przeciętne zarobki, osiągane przez pracowników w danym okresie czasu.
Należy nadmienić, że zgodnie z art. 444 § 2 Kodeksu cywilnego jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa.
Z kolei na mocy art. 447 Kodeksu cywilnego sąd może z ważnych powodów, na żądanie poszkodowanego, przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu. Przepis ten pozwala na dokonanie tzw. kapitalizacji należnej renty, czyli na przyznanie przez sąd poszkodowanemu zamiast renty lub jej części jednorazowego odszkodowania. Instytucja jednorazowego odszkodowania jest zatem równoznaczna z instytucją renty odszkodowawczej. W konsekwencji poszkodowany nie może domagać się jednocześnie renty z polisy OC sprawcy wypadku na mocy art. 444 § 2 Kodeksu cywilnego oraz jednorazowego odszkodowania z art. 447 Kodeksu cywilnego, którego celem jest zastąpienie renty [vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2009 r., sygn. akt II PK 65/09].
Procedura dochodzenia renty z polisy OC sprawcy wypadku jest analogiczna jak w przypadku uzyskiwania odszkodowania za wypadek komunikacyjny z polisy OC sprawcy.
Reasumując, zasądzenie renty z polisy OC sprawcy wypadku na mocy art. 444 § 2 Kodeksu cywilnego uwarunkowane jest zaistnieniem jednej z określonych tym przepisem przesłanek: utraty zdolności do zarobkowania, zwiększeniem się potrzeb poszkodowanego oraz zmniejszeniem się jego widoków powodzenia na przyszłość. Podobnie jak w przypadku dochodzenia odszkodowania powypadkowego, w przypadku nieuzyskania od zakładu ubezpieczeń satysfakcjonującej kwoty tytułem renty z polisy OC sprawcy wypadku, możliwe jest dochodzenie tego świadczenia na drodze sądowej.
Autor artykułu
Aneta Mlazga – Prawnik
Zobacz także
Odszkodowanie z polisy OC sprawy wypadku
Zadośćuczynienie za krzywdę doznaną w wypadku drogowym