Odpowiedzialność przedsiębiorcy za szkody powstałe w toku dział. gosp.

Odpowiedzialność przedsiębiorcy jest negatywnym następstwem ponoszonym przez przedsiębiorcę, który zachowując się sprzecznie m.in. z określonymi zasadami, ustawami czy umowami popełnia czyn niedozwolony powodując szkodę. W Kodeksie Cywilnym zostało ujętych kilka reżimów odpowiedzialności od ogólnej zasady odpowiedzialności na zasadzie winy, poprzez zasadę odpowiedzialności absolutnej. Odpowiedzialność przedsiębiorcy na zasadzie ryzyka jest jedną z odpowiedzialności na podstawie której, podmiot poszkodowany może domagać się określonego zadośćuczynienia za poniesione szkody.

Przepisem, w którym możemy dostrzec reżim takiej odpowiedzialności przedsiębiorcy jest art. 435 KC. Patrząc na ten artykuł mamy do czynienia z pewnymi bardzo istotnymi elementami, a mianowicie zwrócić trzeba uwagę na sformułowanie użyte w tym artykule, które brzmi „Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ” i tutaj nasuwa się pytanie czy każde przedsiębiorstwo używające w swojej działalności wymienionych źródeł energetycznych będzie uznane za przedsiębiorstwo wprawiane w ruch siłami przyrody? Otóż nie, wprawianie przedsiębiorstwa w ruch ma na celu uzyskanie określonych korzyści, zysku jeśli jest to związane z użyciem energii, dopiero wtedy można stwierdzić, że przedsiębiorstwo jest wprawiane w ruch.

W orzecznictwie Sądu  Najwyższego podkreśla się, że przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody, możemy uznać wtedy, gdy bez użycia tych sił nie osiągnęłoby swojego gospodarczego celu ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1.12.1962 r., I CR 460/62, OSPiKA 1964, nr 4, poz. 88). Drugim istotnym elementem tego artykułu jest sformułowanie „ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. ”, w tym fragmencie wyraźnie ustawodawca wskazuje na możliwości egzoneracyjne , wymieniając wprost przesłanki ,których spełnienie powoduje ,iż przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody nie będzie ponosiło odpowiedzialności i skutecznie może tę odpowiedzialność wyłączyć.

Przedsiębiorca nie poniesie odpowiedzialności jeżeli udowodni, że:

1.Szkoda nastąpiła na skutek siły wyższej, czyli zjawiska niecodziennego , niemożliwego do przewidzenia ,

2.Szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego. Jest to sytuacja, w której poszkodowany poprzez swoje umyślne działanie doprowadza, do szkody powstałej w jego mieniu lub na jego osobie, a rola danego przedsiębiorstwa czy zakładu  bez ingerencji poszkodowanego nie miałaby znaczenia .

3. Szkoda nastąpiła z winy osoby trzeciej, za którą prowadzący na własny rachunek zakład lub przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności. Jest to trzecia z przesłanek egzoneracyjnych, dzięki której przedsiębiorca, może zwolnić się z ciążącej na nim odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że to osoba trzecia była sprawcą szkody wyrządzonej poszkodowanemu. Czy osoba trzecia musi mieć zidentyfikowaną tożsamość ? Takie zagadnienie było niedawno przedmiotem rozważań sędziów Sądu Najwyższego . Mianowicie chodzi o sprawę ,w której poszkodowany domagał się odszkodowania od PKP Polskie Linie Kolejowe Spółki Akcyjnej w sytuacji, w wyniku której doszło do uszkodzenia jego szynobusu z powodu uszkodzenia infrastruktury kolejowej. W postępowaniu okazało się,że sprawcami tych uchybień były niezidentyfikowane osoby trzecie, tym samym nasuwa się pytanie czy jest to spełnieniem jednej z przesłanek egzoneracyjnych i czy stanowi skuteczny element wyłączenia od odpowiedzialności zarządcy infrastruktury kolejowej? W doktrynie to zagadnienie budzi poważne wątpliwości , jedni uznają , że aby skutecznie zastosować przesłankę egzoneracyjną , dotyczącą wyłącznej winy osoby trzeciej jej tożsamość musi być znana, inni natomiast uważają że wystarczy sam fakt, iż szkoda została spowodowana działaniem osoby trzeciej nawet nieskonkretyzowanej. Jeśli wziąć pod uwagę pogląd drugiej strony i przyjąć ,że osoba trzecia nie musi być skonkretyzowana , stawia to w niekorzystnej sytuacji osobę poszkodowaną gdyż będzie jej bardzo trudno o naprawienie powstałej szkody . W wyroku z dnia 18 października 1982 r., sygn. akt I CR 160/82 Sąd Najwyższy stwierdził, że ustalenie i przypisanie winy osobie trzeciej, której działanie miało być wyłączną – w rozumieniu art. 435 par. 1 KC – przyczyną powstania szkody, związane jest zawsze z konkretnie oznaczonym podmiotem.

Jednak uchwałą z dnia 26 lipca 2017 r.  Sąd Najwyższy nie podtrzymał swojego dotychczasowego stanowiska i orzekł ,że prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiony w ruch za pomocą sił przyrody nie odpowiada za szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, jeżeli istnieją podstawy do przyjęcia, że szkoda nastąpiła z wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności, choćby osoba ta nie została zidentyfikowana (art. 435 k.c.) . Jest to bardzo niekorzystne rozstrzygnięcie , dla osób poszkodowanych , gdyż komplikuje ich sytuacje dotyczącą możliwości naprawienia szkody. Dla prowadzących na własny rachunek przedsiębiorstwa wprawiane w ruch siłami przyrody(odpowiedzialność przedsiębiorcy ) jest to orzeczenie bardzo korzystne, rozwijające trzecią przesłankę egzoneracyjną , dzięki której nawet bez dokładnego wskazania sprawcy,przedsiębiorca będzie mógł skutecznie wyłączyć się od odpowiedzialności.

Odnosząc się do odpowiedzialności przedsiębiorcy na zasadzie ryzyka i art.435 KC  należy pamiętać, że inaczej niż w przypadku odpowiedzialności absolutnej, przedsiębiorcy odpowiedzialnemu za szkodę, przysługują przesłanki, których wykazanie pozwala na skuteczne zwolnienie się od odpowiedzialności.

Autor artykułu

Agnieszka Zaręba – Prawnik